رودکی سمرقندی

ابو عبداله جعفربن محمد رودکی سمرقندی در سال 260 هجری قمری در قریه بنج از قرای رودک سمرقند به دنیا آمده است . رودکی شاعر آغاز قرن چهارم هجری است . از کودکی چنان باهوش و تیز فهم بود که در هشت سالگی قرآن را حفظ کرد و شعر گفتن را آموخت . رودکی از شاعران روزگار سامانیان و از متخصصان امیر نصر بن احمد سامانی بود . شاعران در اشعار خود او را استاد شاعران و ( سلطان شاعران ) خوانده اند . مثلا کسایی مروزی گفته است :

از رودکی شنیده ام سلطان شاعران

                                                                                                کاندر جهان به کس گرو جز به فاطمی

از همین روی گفته اند احتمالا رودکی مذهب شیعه اسماعیلی داشته است . بسیاری از شاعران آن زمان مثل دقیقی و عنصری او را شاعری نابینا معرفی کرده اند . یادی که رودکی از روزگار جوانی خویش می کند چنان است که کوری در اواخر عمر به سراغ او آمده است . رودکی آوازی خوش نیز داشت و چنگ می نواخت . چنانکه بختیار نامی که استاد موسیقی بود وی را به شاگردی بررگزید و بربط آموخت . وقتی جعفر به بخارا رفت به درگاه پادشاهان پیوست . آنجا به دستاویز هنرهای خویش نفوذ و حرمت بسیار یافت . نصربن احمد سامانی پادشاه بخارا شیفته ذوق و قریحه او شد و توانگرش کرد . شاعر نیز ذوق و هنر خویش را ر خدمت او گماشت . شعر می گفت ، چنگ می نواخت و مجلس پادشاه را در ذوق و لذت غرق می کرد . در این مجالس که نام آوران و بزرگان ماوراء النهر حاضر بودند شعر او و آهنگ او شور و لطفی بی مانند داشت . در چهار مقاله آمده است که :

نصربن احمد سامانی یک سال به هرات رفت و اقامت او در آن جا چهار سال طول کشید . امیران که از این اقامت طولانی دلتنگ شده بودند ، چاره در آن دیدند که به رودکی متوسل شوند تا او کاری کند که امیر به بخارا برگردد . رودکی قصیده مشهور « بوی جوی مولیان » را سرود و در مجلس سلطان آن را به یاری چنگ و با صدای حزین خواند و امیر چنان تحت این شعر قرار می گیرد که همان لحظه سوار بر اسب شده و به سمت بخارا می تازد .

بوی جوی مولیان آید همی

                             یاد یار مهربان اید همی

ریگ آموی و درشتی راه او

                                 زیر پایم پرنیان آید همی

آب جیحون از نشاط روی دوست

                                  خنگ ما را تا میان آید همی

ای بخارا شاد باش و دیرزی

                                 میرزی تو میهمان آید همی

میر ما هست و بخارا آسمان               

                                      ماه سوی آسمان آید همی

میر سروست و بخارا بوستان

                                     سرو سی بووستان آید همی

آفرین و مدح سود آید همی                              

                                گر به گنگ انور زیان آید همی

این شهرت او بی جهت نبود چون در شاعری قدرت و مهارتی کم نظیر داشت . خاصه در توصیف احوال و تجسم مناظر بس چیره دست بود . تشبیهات و توصیفات او در نهایت لطف و دقت بود .

رودکی را مخترع وزن رباعی نیز می دانند و وفات او را به سال 329 هجری قمری نوشته اند . غیر از قصیده سرایی به نظم مثنویهایی چند نیز پرداخت : مثنوی کلیله و دمنه ، منظومه سندباد نامه از این جمله بود . که از آنها جز ابیاتی پراکنده باز نمانده است .

اشعار رودکی :

این جهان پاک خوب کردار است

آن شناسد که دلش بیدار است

نیکی او به جایگاه بدیست

شادی او بجای تیمار است

چه نشینی بدین جهان هموار

که همه کار او نه هموار است

کنش او نه خوب و چهرش خوب

زشت کردار خوب دیدار است !

جایی که گذرگاه دل مجنون است

آنجا دو هزار نیزه بالا خون است

لیلی صفتان زحال ما بی خبرند

مجنون داند که حال مجنون چون است